وعده ساخت یک دستیار هوش مصنوعی بومی برای نابینایان، آزمونی تازه برای سنجش فاصله میان شعار عدالت دیجیتال و واقعیت دسترس پذیری در ایران است.
در رویداد «عصای سفید» که با محوریت دسترسی نابینایان به فناوری‌های نوین برگزار شد، محمدامین آقامیری، دبیر شورای عالی فضای مجازی و رئیس مرکز ملی فضای مجازی، بر ضرورت طراحی یک دستیار هوش مصنوعی ویژه نابینایان تأکید کرد.
آقامیری در سخنان خود فضای مجازی را «مهم‌ترین بستر توسعه عدالت» خواند و افزود: «می‌توان از ظرفیت‌های فناوری مستقل از زمان و مکان برای کاهش نابرابری در ارائه خدمات بهره برد.»
با اشاره به نمونه‌های جهانی مانند Vision AI که تصاویر را به صوت تبدیل می‌کند، او پیشنهاد کرد: «یک دستیار هوش مصنوعی بومی برای کمک به فعالیت‌های نابینایان کشور طراحی شود.»
چالش‌های دسترس پذیری در ایران
این وعده در حالی مطرح می‌شود که بخش بزرگی از پلتفرم‌ها و وب‌سایت‌های ایرانی هنوز با استانداردهای Accessibility فاصله زیادی دارند و معدود پلتفرم‌های موفق، اقدامات محدودی انجام داده‌اند. بسیاری از سامانه‌های دولتی، بانکی و فروشگاه‌های اینترنتی برای کاربران نابینا عملاً غیرقابل استفاده‌اند.
صفحات بدون توصیف صوتی، دکمه‌های فاقد تگ راهنما و ناسازگاری با نرم‌افزارهای صفحه خوان، تجربه دیجیتال را به چالشی جدی تبدیل کرده است.
ضرورت همکاری و اراده اجرایی
با وجود وعده مرکز ملی فضای مجازی برای استانداردسازی درگاه‌ها و الزام دستگاه‌های دولتی به رعایت استانداردها، کارشناسان معتقدند مشکل اصلی نبود اراده اجرایی است. بسیاری از مصوبات مشابه پیش از این هرگز از مرحله کاغذ عبور نکرده‌اند.
پیشنهاد آقامیری برای ساخت «دستیار هوش مصنوعی نابینایان» می‌تواند گامی نو در جهت برابری دیجیتال باشد؛ مشروط بر اینکه بر پایه زیرساخت‌های واقعی و استانداردسازی جدی بنا شود. در غیر این صورت، خطر آن وجود دارد که «عصای سفید دیجیتال» نیز به سرنوشتی مشابه طرح‌های فناوری بومی دیگر دچار شود: نویدبخش در تیتر، ناکارآمد در عمل.
تجربه جهانی؛ راهنمای ایران
نمونه‌هایی همچون Seeing AI مایکروسافت و Be My Eyes نشان می‌دهند که هوش مصنوعی زمانی تحول‌آفرین است که دولت، شرکت‌های فناوری و کاربران در تعامل سازنده باشند. در این کشورها دولت نقش تسهیلگر و ناظر دارد و نوآوری از نیاز واقعی کاربران می‌جوشد، نه از پشت میزهای اداری.
این تجربه‌ها نشان می‌دهد که توسعه فناوری برای افراد دارای معلولیت تنها با نوآوری فنی ممکن نیست، بلکه به همدلی، استانداردسازی و سیاست‌گذاری شفاف نیاز دارد — مولفه‌هایی که در ایران هنوز به شکل کامل فراهم نیستند.
