افزایش ۱۴ درصدی حجم صادرات مواد معدنی نتوانست جلوی افت ۴ درصدی ارزش دلاری آن را بگیرد؛ زنگ خطری برای درآمد ارزی کشور و جایگاه ایران در بازارهای جهانی.
به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی شاخص اول، بین ماه‌های مارس تا جولای ۲۰۲۵، ایران ۲۳.۸ میلیون تن مواد معدنی صادر کرده که معادل ۴.۱۳ میلیارد دلار ارزش داشته است. این در حالی است که صادرات نسبت به سال گذشته از نظر وزنی رشد کرده اما از نظر ارزشی کاهش یافته است. این روند تناقض‌آمیز، پرسش‌های مهمی درباره وضعیت بازار جهانی مواد معدنی، سیاست‌های صادراتی ایران و آینده درآمدهای ارزی کشور ایجاد می‌کند. در ادامه، این موضوع را از پنج زاویه اقتصادی، ژئوپلیتیک، مالی، صنعتی و راهبردی بررسی می‌کنیم.
رشد وزنی در برابر افت قیمتی
رشد ۱۴ درصدی حجم صادرات نشان از افزایش تقاضا برای مواد خام ایران دارد، اما کاهش ارزش دلاری حاکی از افت قیمت‌های جهانی و یا تخفیف‌های صادراتی است. در این شرایط، افزایش کمیت صادرات نتوانسته کاهش نرخ‌ها را جبران کند و نشان می‌دهد صادرات ایران بیشتر بر «وزن» استوار است تا بر «ارزش».
رقابت سخت‌تر در بازار جهانی
بازار مواد معدنی جهان با مازاد عرضه و کاهش تقاضای چین روبه‌رو است. ایران برای حفظ سهم خود ناچار به ارائه شرایط جذاب‌تر به خریداران شده است. این امر به معنی کاهش حاشیه سود و افزایش وابستگی به بازارهایی است که ممکن است پایدار نباشند.
فشار بر درآمد ارزی کشور
با وجود رشد حجمی، کاهش ارزش صادراتی می‌تواند تراز ارزی کشور را تضعیف کند. در شرایطی که دولت برای تأمین کالاهای اساسی به ارز نیاز دارد، افت درآمدهای صادراتی فشار بیشتری بر ذخایر و سیاست‌های پولی خواهد گذاشت.
چالش خام فروشی و قیمت پایه
یکی از ریشه‌های افت ارزش صادرات، پایین بودن قیمت پایه مواد معدنی است. صنایع معدنی ایران همچنان گرفتار خام فروشی هستند و توان رقابت در تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر را ندارند. همین موضوع سبب شده افزایش صادرات صرفاً حجم مواد خام را بالا ببرد بدون آنکه منجر به افزایش درآمد واقعی شود.
ضرورت باز تعریف استراتژی صادراتی
ادامه روند فعلی می‌تواند ایران را در «تله خام فروشی» نگه دارد. برای پایداری و ارتقای جایگاه در بازار جهانی، باید به سمت صادرات فرآورده‌های معدنی، تنوع بازار و توسعه زیرساخت‌های لجستیک حرکت کرد. تنها در این صورت است که می‌توان با فروش کمتر، درآمد بیشتری کسب کرد.
گزارش صادرات معدنی ایران نشان می‌دهد که رشد کمیت به تنهایی کافی نیست. کاهش ارزش صادراتی زنگ هشداری است برای سیاست‌گذاران که بیش از گذشته بر توسعه زنجیره ارزش و صادرات هوشمند تمرکز کنند. آینده صادرات ایران نه در سنگ خام، بلکه در محصولاتی است که ارزش افزوده بالاتری به همراه دارند.
