سیده حکیمه هاشمی، دبیر کارگروه توسعه و پیشرفت نوآورانه مرکز نوآوری مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، در گفتگو با شاخص اول، با اشاره به روند پرشتاب سالمندی جمعیت در ایران، بر لزوم بهرهگیری از ظرفیتهای سالمندان در قالب اقتصاد نقرهای تأکید کرد.
رشد پرشتاب سالمندی؛ یک سوم جمعیت ایران تا ۲۰۵۰ سالمند خواهند بود
سیده حکیمه هاشمی، دبیر کارگروه توسعه و پیشرفت نوآورانه مرکز نوآوری مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، اظهار کرد: «جمعیت سالمندان کشور به حدود ۱۱.۵ درصد رسیده و نرخ رشد این گروه سنی چند برابر رشد کلی جمعیت کشور است و پیشبینی میشود تا سال ۲۰۵۰، یک سوم جمعیت ایران را سالمندان تشکیل دهند».
تحول جمعیتی ایران؛ سرعت بالا، فرصت پایین برای تطبیق ساختارها
وی خاطرنشان کرد: «این تحول جمعیتی حاصل ترکیبی از کاهش باروری، افزایش امید به زندگی و کاهش نسبت جمعیت جوان است؛ اما آنچه ایران را متمایز میکند، سرعت بیسابقه این روند است که فرصت تطبیق زیرساختهای اجتماعی و اقتصادی کشور با این ساختار جمعیتی را سلب میکند».
چالشهای کلیدی: فشار بر نظامهای بازنشستگی، بیمه و سلامت
دبیر کارگروه توسعه و پیشرفت نوآورانه مرکز نوآوری مجلس افزود: «افزایش بار تقاضا بر نظامهای بازنشستگی، بیمه و تأمین اجتماعی، رشد هزینههای سلامت و مراقبت طولانی مدت و نیاز به باز طراحی ساختار اشتغال و مشارکت اقتصادی سالمندان از جمله چالشهای اصلی سیاستگذاری در این حوزه است».
اقتصاد نقرهای؛ راهی برای تبدیل بحران سالمندی به فرصت توسعه
وی با اشاره به نقش اقتصاد نقرهای در توسعه تبیین کرد: «اقتصاد نقرهای مجموعهای از فعالیتهای اقتصادی مرتبط با سالمندان است؛ از خدمات سلامت و مراقبت گرفته تا اشتغال، آموزش و نوآوری در محصولات و خدمات ویژه این گروه. البته پیری جمعیت اگر بدون برنامهریزی هوشمندانه باشد، میتواند به بحرانی اجتماعی و اقتصادی تبدیل شود؛ اما با بهرهگیری از ظرفیتهای سالمندان و توسعه اقتصاد نقرهای، میتوان آن را به فرصتی برای رشد پایدار بدل کرد».
اقتصاد نقرهای؛ فرصتهای مغفول اقتصادی در ایران
هاشمی با اشاره به مغفول ماندن فرصت اقتصاد نقره ای با افزایش جمعیت سالمند در ایران گفت: «فرصتهای اقتصادی فراوانی وجود دارد که هنوز بالفعل نشدهاند. فرصتهایی مانند: گسترش خدمات سلامت، طراحی خانههای هوشمند، اپلیکیشن های ویژه و خدمات گردشگری سالمندان. برای بالفعل سازی این ظرفیتها، باید آموزشهای توانمندسازی برای سالمندان ـ بهویژه زنان به خاطر زنانه شدن سالمندیـ توسعه یابد و مشوقهای مالی و قانونی برای بخش خصوصی در طراحی محصولات و خدمات مناسب برای این نسل ارائه شود».
زنان سالمند سرپرست خانوار؛ اقشاری آسیبپذیر با ظرفیتهای مغفول
وی بیان کرد: «زنان سالمند سرپرست خانوار از آسیب پذیرترین اقشار جامعه هستند که با چالشهای چندوجهی اقتصادی و اجتماعی مواجهاند. اگر سیاستگذاری ویژهای برای آنان صورت نگیرد، این مسأله در آینده به بحران بدل خواهد شد».
نسل نقرهای؛ از بار اجتماعی تا سرمایه فرهنگی و اقتصادی
هاشمی با اشاره به روند پرشتاب سالمندی در ایران، بر ضرورت سیاستگذاری هوشمندانه در بهرهبرداری از نسل نقرهای تأکید کرد: «نسل نقرهای ایران نباید به عنوان باری بر دوش جامعه دیده شود، بلکه میتواند سرمایهای ارزشمند برای اقتصاد و فرهنگ کشور باشد؛ مشروط بر آنکه امروز، سیاستگذاری و سرمایهگذاری در مسیر درست انجام گیرد».
تبدیل سالمندی به موتور محرکه رشد و توسعه پایدار؛ با برنامه ریزی های آیندهنگر
هاشمی با تاکید بر ضرورت برنامه ریزی های آیندهنگر افزود: «اگر برای این دگرگونی جمعیتی، برنامه ریزی های آیندهنگرانه انجام نشود، پدیدهی سالمندی میتواند به بحرانی اجتماعی، اقتصادی و رفاهی تبدیل شود. اما با رویکردی نو و بهرهگیری از «اقتصاد نقرهای»، میتوانیم آیندهای بسازیم که در آن «نسل نقرهای» (سالمندان) ایران، به موتور محرکهای برای رشد و توسعهی پایدار بدل گردد».
شکاف دیجیتال؛ چالش جنسیتی و منطقهای در میان سالمندان
وی خاطرنشان کرد: «در ایران، یکی از چالشهای جدی، سطح پایین سواد دیجیتال در میان سالمندان و وجود تفاوتهای جنسیتی و منطقهای در دسترسی به آموزش و فناوری است. فناوری تنها یک ابزار است؛ موفقیت آن وابسته به زیرساختهای آموزشی، دسترسی به اینترنت، توانمندسازی دیجیتال سالمندان و فرهنگسازی در سطح ملی است».
مراکز نوآوری سالمندی؛ حلقه واسط دولت، بازار و جامعه مدنی
دبیر کارگروه توسعه و پیشرفت نوآورانه مرکز نوآوری مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی تأکید کرد: «ایجاد نهادهای واسط مانند مراکز نوآوری سالمندی، میتواند پیوند مؤثری میان دولت، بازار و جامعه مدنی برقرار کند و زمینهساز حکمرانی نوآورانه در این حوزه باشد».
هاشمی خاطرنشان کرد: «سالمندی جمعیت، هم فرصتهای ارزشمند و هم چالشهای جدی در اقتصاد و بازار کار ایجاد میکند. کاهش نیروی کار، وابستگی سنی، فشار بر نظامهای حمایتی و کاهش نوآوری از این چالشها هستند؛ اما در مقابل، اقتصاد نقرهای در حوزههای مراقبت، سلامت و گردشگری سالمندان، زمینهساز رشد اقتصادی است. سالمندان، با وجود این چالشها، نقش مهمی در مشارکت اجتماعی و اقتصادی، از جمله اشتغال داوطلبانه دارند و با افزایش سالمندان باسواد، سرمایه انسانی کشور تقویت میشود و با سیاستگذاری هوشمندانه، این پارادوکس به فرصتهایی برای توسعه پایدار و نوآوری در اقتصاد نقرهای مبدل میشود».
دبیر کارگروه توسعه و پیشرفت نوآورانه مرکز نوآوری مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی در پایان یادآور شد: در کل، مدیریت و سیاستگذاری مستلزم نگاهی سیستمی و پویا است، نه رویکردی جزء نگر و تکبعدی. سیاستگذاری در حوزهی سالمندی، در صورتی که با دیدی محدود و بدون در نظر گرفتن پیچیدگیها و تعاملات میان متغیرهای جمعیتی با حوزههای اقتصادی، فرهنگی و زیستمحیطی انجام شود، نهتنها به تدوین و اجرای سیاستهای اثربخش منجر نخواهد شد، بلکه میتواند موجب از دست رفتن فرصتها و اتلاف منابع انسانی و مالی گردد. ازاینرو، طراحی و اجرای سیاستهای کارآمد در زمینهی سالمندی نیازمند رویکردی کل نگر، میان بخشی و مبتنی بر درک پویاییهای نظام جمعیت است.
