خام فروشی، تهدیدی ساختاری برای آینده صنعت نفت ایران
امیرحسین هاشمی جاوید، کارشناس مسائل نفت و انرژی، در گفتوگو با خبرنگار شاخص اول اعلام کرد که چشمانداز صنعت نفت ایران تا افق ۱۴۰۴ همچنان در مدار خام فروشی قرار دارد و سیاستهای فعلی، به جای تمرکز بر ارزش افزوده، تنها به افزایش حجم استخراج و صادرات نفت خام تکیه دارند.
این کارشناس مسائل نفت و انرژی، تأکید کرد: صنعت نفت ایران هنوز در سطح یک «صنعت استخراج و ارسال» باقی مانده و عدم جذابیت سرمایهگذاری در پالایشگاهها و پتروشیمیهای پاییندستی، این صنعت را در مدار کند و فرسوده خام فروشی نگه داشته است.
وی خاطرنشان کرد: سیاستهای قیمتگذاری دستوری و ریسک بالای تحریم، مانع از جذب فناوری روز دنیا شده و بازارهای محصولات با ارزش افزوده بالا را از دسترس ایران خارج کرده است.
هاشمی جاوید تصریح کرد: تا زمانی که گفتمان غالب بر خام فروشی استوار باشد، نه تحول فناورانه محقق میشود و نه اقتصاد ایران از وابستگی و تورم ساختاری رهایی خواهد یافت.
این کارشناس وضعیت کنونی صنعت نفت ایران را نامطلوب دانست و تبیین کرد: افزایش ظرفیت پالایشگاهی یا توسعه صنایع پتروشیمی با رویکرد ارزش افزوده واقعی، همچنان در حد یک آرزوی دستنیافتنی باقی مانده است.
وی مطرح کرد: در حالی که جهان به سمت اقتصاد هیدروژن و تولید فرآوردههای فناورانه حرکت میکند، ایران همچنان در دایره بسته فروش نفت خام و گاز طبیعی درجا میزند و این روند، آینده صنعت نفت را به تهدیدی هولناک برای نسلهای آینده بدل کرده است.
هاشمی جاوید تبیین کرد: ناتوانی در تکمیل پروژههای با ارزش افزوده بالا، بیشتر به حکمرانی ضعیف و فقدان انضباط مالی داخلی بازمیگردد تا محدودیتهای خارجی.
وی تشریح کرد: تحول فناورانه و تکمیل زنجیره ارزش، که نیازمند سرمایه گذاری های عظیم و دسترسی به فناوریهای نوین جهانی است، تا افق ۱۴۰۴ با سرعتی بسیار کند پیش میرود و ایران را در خطر از دست دادن سهم بازار انرژی جهانی قرار میدهد.
این کارشناس بیان کرد: وابستگی تاریخی و ساختاری اقتصاد ایران به درآمدهای نفتی، مانع جدی توسعه صنعتی است و به بیماری هلندی دامن زده که با تزریق دلارهای نفتی به بودجه جاری، موجب رشد مزمن نقدینگی و تورم ساختاری شده است.
وی خاطرنشان کرد: نقش صنعت نفت در ایران همواره نقشی مالی بوده و پیوندی با بخشهای مولد داخلی نداشته است؛ این جریان ارز نفتی، قیمت واقعی ارز را به شکل مصنوعی بالا نگه داشته و توان رقابت صادرات غیرنفتی را تضعیف کرده است.
هاشمی جاوید تصریح کرد: تا زمانی که ساختار بودجه از وابستگی به رانت نفت رها نشود، افزایش درآمدهای نفتی نه تنها به توسعه کمک نمیکند، بلکه اختلالات اقتصادی و تورم ساختاری را تشدید خواهد کرد.
وی تأکید کرد: وابستگی شدید به درآمدهای متزلزل نفت، یک نفرین تاریخی است که صنعت و تولید را خفه کرده و دولتها را از تمرکز بر زیرساخت و تولید دور کرده است؛ نفت آسان، جایگزین صنعت سخت شده و تورم، مالیات بی عدالتی را از جیب مردم میگیرد.
این کارشناس مسائل نفت و انرژی بیان کرد: راهکار نجات، نه در بیشتر فروختن، بلکه در بهتر فروختن و وابستهتر کردن خریدار نهفته است؛ باید به جای صادرات نفت خام، بر فروش محصولات نیمهنهایی با قیمتهای رقابتی تمرکز کرد.
وی عنوان کرد: دولت باید از توهم صادرات پایدار خارج شود و میزان واقعی درآمدهای قابل بازگشت را در بودجه منعکس کند؛ بودجه نویسی بر پایه ارقام لرزان نفتی، خیانت به اقتصاد ملی است.
هاشمی جاوید در پایان یادآور شد: سیاستهای کلان باید از خام فروشی به سمت تکمیل زنجیره ارزش تغییر یابد و وزارت نفت با بستههای انگیزشی، سرمایهها را به سمت پالایشگاهها و پتروشیمیهای پایین دستی سوق دهد؛ حکمرانی در نفت باید دگرگون شود و بر اساس سندی راهبردی، مستقل و متمرکز بر منافع نسلهای آتی پیش رود.
