از اول دی ۱۴۰۴، همه صاحبان کسب‌وکار موظف به اتصال پایانه‌های فروشگاهی خود به سامانه مؤدیان خواهند شد. اطلاعیه تازه سازمان امور مالیاتی می‌گوید این مرحله تازه از طرح مالیات ستانی هوشمند، با هدف شفافیت تراکنش‌ها، مبارزه با فرار مالیاتی و افزایش عدالت مالیاتی اجرایی می‌شود.
به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی شاخص اول، طرح پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان از چند سال پیش به‌عنوان ستون اصلی پروژه هوشمندسازی مالیات طراحی شد. فاز اول آن با تمرکز بر شرکت‌های بزرگ آغاز شد و اکنون نوبت به اصناف و کسب‌وکارهای کوچک رسیده است. با شروع دی‌ماه، فروشندگان خرد نیز باید تراکنش‌های خود را در قالب فاکتور الکترونیک ثبت کنند. این تحول، هم فرصت بزرگ برای شفافیت مالیاتی است و هم تهدیدی بالقوه برای حاشیه سود بنگاه‌های کوچک.
چرا این مرحله نقطه عطف است؟
برای نخستین بار همه تراکنش‌های فروشگاهی (از سوپرمارکت تا فروشگاه پوشاک) مستقیماً در سامانه مؤدیان ثبت می‌شود.
این یعنی فرار مالیاتی که پیش تر از طریق «نقد فروشی» یا «ثبت ناقص دفاتر» رخ می‌داد، به‌شدت محدود می‌شود.
داده‌های مالیاتی به صورت برخط در دسترس سازمان قرار می‌گیرد؛ همین امر ابزار قدرتمندی برای ردیابی جریان پول در اقتصاد خرد است.
برآورد کارشناسان نشان می‌دهد حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد شکاف مالیاتی فعلی ناشی از عدم شفافیت تراکنش‌های اصناف است؛ فاز جدید می‌تواند بخش مهمی از این شکاف را پر کند.
فرصت‌ها برای اقتصاد
افزایش عدالت مالیاتی: اکنون بسیاری از کسب و کارهای کوچک با کم اظهاری از زیر بار مالیات می‌گریزند؛ این مرحله فشار مالیاتی را میان همه توزیع می‌کند.
شفافیت زنجیره تأمین: با اتصال پایانه‌ها، حلقه نهایی مصرف به ابتدای زنجیره پیوند داده می‌شود؛ نتیجه آن کاهش امکان قاچاق و صدور فاکتور صوری است.
تقویت درآمد پایدار دولت: در شرایط کسری بودجه مزمن، افزایش درآمدهای غیرنفتی می‌تواند به پایداری مالی کمک کند.
تهدیدها و چالش‌ها برای اصناف
کاهش حاشیه سود: اصناف کوچک که پیش تر بخشی از درآمد را گزارش نمی‌کردند، اکنون باید کل فروش را شفاف کنند؛ این می‌تواند فشار سودآوری را افزایش دهد.
هزینه‌های انطباق: نصب تجهیزات، آموزش کاربر و اتصال اینترنت برای برخی کسب و کارها (به‌ویژه در مناطق دورافتاده) هزینه زا خواهد بود.
احتمال مقاومت اجتماعی: در گذشته تجربه «مالیات بر ارزش افزوده» اعتراض برخی اصناف را برانگیخت؛ این بار هم اگر سازوکار حمایت و اقناع کافی نباشد، نارضایتی محتمل است.
واکنش بازار و تجربه جهانی
در بسیاری از کشورها (مثل ترکیه و برزیل) اجرای پایانه‌های فروشگاهی به شفافیت و رشد درآمد مالیاتی انجامیده، اما همواره با دوره گذار و حمایت نرم‌افزاری و مالی از اصناف کوچک همراه بوده است.
در ایران نیز کارشناسان توصیه می‌کنند معافیت‌های پلکانی و تخفیف‌های موقت مالیاتی برای کسب و کارهای کم‌درآمد در نظر گرفته شود تا شوک اولیه کاهش یابد.
در غیر این صورت، فشار مالی می‌تواند بخشی از بازار غیررسمی را تقویت کند.
چشم‌انداز میان‌مدت
اگر این مرحله با موفقیت پیش برود، سازمان امور مالیاتی عملاً به همه داده‌های زنجیره تولید–توزیع–مصرف دسترسی خواهد داشت؛ یعنی حکمرانی داده محور در مالیات محقق می‌شود.
این اقدام همچنین می‌تواند پایه‌ای برای مالیات بر مجموع درآمد باشد که سال‌هاست به عنوان هدف نهایی مطرح است.
موفقیت پروژه منوط به اعتمادسازی، تسهیل فرآیند ثبت و کاهش هزینه‌ها برای کسب و کارهای کوچک است.
مرحله تازه پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان در دی ۱۴۰۴، یک گام سرنوشت‌ساز در مسیر مالیات ستانی هوشمند است. این سیاست می‌تواند همزمان عدالت مالیاتی را تقویت و درآمد دولت را افزایش دهد. با این حال، بدون برنامه حمایتی برای اصناف کوچک و اعتمادسازی اجتماعی، خطر مقاومت و فشار بر حاشیه سود بنگاه‌های خرد جدی خواهد بود.
