در آستانه بازگشت تحریمهای فصل هفتم شورای امنیت ذیل مکانیسم ماشه، اقتصاد ایران بار دیگر در نقطهای حساس قرار گرفته است. برخلاف تصور برخی تحلیلگران، ایران در برابر دو گزینه «تسلیم» یا «انزوا» قرار ندارد، بلکه در ابتدای مسیر سومی قرار گرفته است که میتواند کشور را به رشد پایدار، مستقل و درونزا برساند.
از اقتصاد شرطی تا اقتصاد مقاومتی
تجربه چهار دهه گذشته، بهویژه دوران تحریمهای ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۴، نشان داد که وابستگی به درآمدهای نفتی و نبود تنوع در تجارت خارجی، آسیبپذیری اصلی اقتصاد ایران است.
الگوی اقتصاد مقاومتی با محورهای درون زایی، برون گرایی، عدالت محوری و دانشبنیان بودن، راهی برای عبور از این وابستگیها و حرکت به سمت تابآوری و خوداتکایی اقتصادی ارائه میدهد.
درسهایی از روسیه و چین
📌 روسیه پس از تحریمهای غرب، با راهاندازی سیستم پرداخت «میر» به جای سوئیفت، خودکفایی در کشاورزی و تمرکز بر تجارت با شرق، توانست اقتصادش را تثبیت کند.
📌 چین نیز در جنگ تجاری با آمریکا، با اجرای طرح «ساخت چین ۲۰۲۵» و پروژه جهانی «کمربند و راه»، نهتنها از فشار تحریمها عبور کرد بلکه نظم اقتصادی جدیدی را شکل داد.
ایران نیز با موقعیت ژئواکونومیکی ویژه در چهارراه ترانزیت جهان، عضویت در بریکس و سازمان همکاری شانگهای، میتواند به جای بازیگری منفعل، نقشآفرینی فعال در نظم اقتصادی چندقطبی را برعهده گیرد.
محور اول: بازآرایی ژئواکونومیک
ایجاد توازن در سبد شرکای تجاری و تمرکز بر کشورهای منطقه و شرق، نخستین گام در مسیر خنثیسازی تحریمهاست.
کریدور شمال ـ جنوب (INSTC) که ایران را به محور ارتباطی روسیه و هند بدل میکند، میتواند درآمد ارزی پایدار ایجاد کرده و وابستگی به نفت خام را کاهش دهد.
همچنین استفاده از ظرفیت بانک توسعه جدید بریکس (NDB) برای تجارت با ارزهای ملی، گامی کلیدی در کاهش وابستگی به دلار است.
محور دوم: استقلال پولی و مالی
قدرت تحریمهای غرب از سلطه دلار و سیستم سوئیفت ناشی میشود.
پیمانهای پولی دوجانبه و چندجانبه با چین، روسیه، هند و ترکیه برای تجارت با ارزهای ملی، راهکاری عملی و اثباتشده است.
در کنار آن، توسعه زیرساخت ارز دیجیتال ملی (CBDC) میتواند کانالی غیرقابل تحریم برای تسویههای بینالمللی فراهم کند.
در سطح داخلی نیز، انضباط مالی، کنترل تورم و اصلاح نرخ ارز، پایههای هر برنامه رشد پایدار محسوب میشوند.
محور سوم: تکمیل زنجیره ارزش داخلی
حرکت از صادرات خام به سمت صادرات با ارزش افزوده بالا، کلید کاهش تحریم پذیری است.
ایران میتواند با توسعه صنایع پایین دستی در حوزه نفت، گاز، پتروشیمی، معادن و کشاورزی، به صادرکننده اصلی محصولات فرآوری شده و انرژی پالایششده بدل شود.
در همین راستا، حمایت از شرکتهای دانشبنیان و بومیسازی فناوریهای کلیدی، راه را برای خودکفایی فناورانه و رشد صادرات صنعتی هموار میکند.
محور چهارم: اصلاحات ساختاری در حکمرانی اقتصادی
هیچ استراتژی اقتصادی بدون اصلاحات بنیادین در حکمرانی مالی و اجرایی، پایدار نخواهد بود.
برای تحقق رشد واقعی باید:
-
با فساد و انحصار بهطور جدی مقابله شود؛
-
محیط کسبوکار تسهیل گردد؛
-
نظام مالیاتی باز طراحی شود تا وابستگی بودجه به نفت کاهش یابد؛
-
یارانهها هدفمند و هوشمند بازتوزیع شوند.
جمعبندی:
ایران امروز در آستانه دوران جدیدی از خوداتکایی هوشمندانه قرار دارد.
مسیر پیشرو نه تسلیم در برابر فشارهاست و نه انزوای خودخواسته؛ بلکه راه سومی است که در آن رشد اقتصادی از دل تولید، صادرات غیرنفتی و دیپلماسی اقتصادی فعال با شرق و جنوب جهانی حاصل میشود.
اقتصادی که سرنوشتش در اتاقهای مذاکره نیویورک یا وین رقم نمیخورد، بلکه در کارخانهها، مزارع و شرکتهای دانشبنیان داخلی ساخته میشود.
